2024 yil haqiqatan ham .UZ domen zonasi uchun yangi texnologiyalarni joriy etish, xalqaro tashabbuslarda faol ishtirok etish va O'zbekistonning dunyo domen industriyasidagi o'rnini mustahkamlash borasida muhim bosqich bo'ldi.

1. Innovatsion texnologiyalarni muvaffaqiyatli joriy etish
2024 yilda .UZ domeni Administratsiyasi milliy domen zonasining faoliyatini yaxshilash uchun ilg‘or texnologiyalarni faol ravishda joriy etdi:

• Domen nomlarini ro‘yxatdan o‘tkazish uchun sun’iy intellekt yordamchisi: Avgust oyida ishga tushirilgan sun’iy intellekt yordamchisi domenlarni qidirish va ro‘yxatdan o‘tkazish jarayonini avtomatlashtirishga yordam berdi. Dastlabki oy davomida sun’iy intellekt orqali 50 ta domen, yil oxirigacha esa 500 dan ortiq domen ro‘yxatga olindi, bu texnologiyaning yuqori samaradorligini ko‘rsatdi. Yordamchi foydalanuvchilar uchun jarayonni soddalashtiribgina qolmay, band bo‘lgan domenlarning o‘rniga alternativ variantlarni ham taklif qildi.
• Token.uz blokcheyn platformasi: Ushbu platforma ko‘plab xalqaro tadbirlarda taqdim etilib, ma’lumotlarning shaffofligi va ishonchliligini ta’minlashda asosiy vositaga aylandi. Uning asosiy funksiyalaridan biri domen nomlari bo‘yicha auktsionlarni o‘tkazishda qo‘llanilishi bo‘lib, natijalar blokcheynda saqlanadi, bu esa ma’lumotlarning o‘zgarmasligi va jarayonning shaffofligini kafolatlaydi.
• NFT-sertifikatlar loyihasini davom ettirish: NFT-sertifikatlar loyihasi doirasida .UZ zonasidagi har bir domen nomi egasi blokcheyn texnologiyasi asosida yaratilgan noyob raqamli sertifikatni olishi mumkin. NFT-sertifikat xavfsizlikni oshirib, domenning mulk huquqini tasdiqlaydi va tizimda qo‘shimcha ishonch darajasini ta’minlaydi.
• DNSSEC avtomatlashtirilishi: avtomatlashtirish DNSSEC-ni qo'llab-quvvatlash jarayonini soddalashtirish, .UZ zonasidagi domenlar xavfsizligini yaxshilash, shuningdek, DNSSEC texnologiyasi bilan imzolangan domenlar sonini ko'paytirish imkonini berdi.
• Domen nomlari bo‘yicha auktsionni ishga tushirish: UzRTSB bilan hamkorlikda domain.uzex.uz (auction.cctld.uz) servisi orqali bo‘shagan domen nomlari bo‘yicha auksionlarni o‘tkazish xizmati ishga tushirildi. Loyihada blokcheyn texnologiyalari jarayonning shaffofligini ta’minlash uchun, sun’iy intellekt esa premium-domenlarni tanlash uchun qo‘llaniladi. Auksiondan tushgan mablag‘ning bir qismi xayriya loyihalariga yo‘naltiriladi.

Birinchi sotilgan domen sx.uz bo‘lib, u 1 150 000 so‘mga sotildi.

2. Xalqaro tashabbuslarda faol ishtirok
2024 yilda .UZ domeni Administratsiyasi xalqaro maydondagi ishtirokini sezilarli darajada faollashtirdi:

• APTLD a’zoligi va APTLD85 konferensiyasida ishtirok: O‘zbekiston Osiyo-Tinch okeani mintaqasida o‘z pozitsiyasini mustahkamlashda davom etmoqda. Hindistonda bo‘lib o‘tgan APTLD85 konferensiyasida DNSSEC avtomatlashtirish, Whois’ga nisbatan RDAP afzalliklari, raqamli transformatsiya va blokcheyn texnologiyalaridan foydalangan holda domen nomlarini brauzer kengaytmalari orqali ko‘paytirish masalalari muhokama qilindi. Ushbu ishtirok O‘zbekistonga yetakchi davlatlar bilan tajriba almashish imkonini berib, domen zonasini boshqarishda ilg‘or yechimlarni joriy etish uchun yangi istiqbollarni ochdi.
• ICANN bilan hamkorlik: 2024 yil oktabr oyida .UZ domeni Administratsiyasi ICANN vakili bilan muhim uchrashuv o‘tkazdi. Muhokama mavzulariga domen infratuzilmasini yaxshilash, O‘zbekistonning CCNSO (Country Code Names Supporting Organization) tashkilotiga qo‘shilishi va mamlakatda L-ROOT asosiy serverini joylashtirish imkoniyatlari kiritildi. Ushbu hodisa katta ahamiyatga ega, chunki L-ROOT global DNS infratuzilmasining muhim qismidir va uning O‘zbekistonda joylashuvi mintaqadagi internet ishonchliligini oshiradi.
• TLDCON 2024 (Belarus) va ArmIGF (Armaniston) xalqaro konferensiyalarida ishtirok: Ushbu konferensiyalarda .UZ domeni Administratsiyasi vakillari NFT orqali domenlarni ro‘yxatdan o‘tkazish va domen nomlarini tekshirish uchun sun’iy intellektdan foydalanish kabi innovatsion loyihalarni taqdim etdilar. Ushbu tashabbuslar xalqaro hamjamiyatda qiziqish uyg‘otib, domen zonalarini boshqarishda yangi yechimlarni ishlab chiqishda O‘zbekistonning muhim rolini ta’kidladi.
• ICANN81 Annual General Meeting (Istanbul, Turkiya): .UZ domeni Administratsiyasi Istanbulda o‘tkazilgan ICANN81 ANNUAL GENERAL MEETING’da ishtirok etib, domen zonasini rivojlantirish, blokcheyn va sun’iy intellekt asosida xizmatlar joriy etish, kiberbosqinchilikka qarshi kurashish bo‘yicha ma’ruza qildi. Shuningdek, ccNSO kengashi raisi Alehandra Reynoso va uning o‘rinbosarlari bilan rasmiy uchrashuv o‘tkazilib, kelgusidagi hamkorlik istiqbollari muhokama qilindi.
• Devcon (Tailand): 2024 yilda UZINFOCOM ilk bor Bangkokda bo‘lib o‘tgan xalqaro Devcon konferensiyasida ishtirok etdi. Domenlarni boshqarishda blokcheyn texnologiyalaridan foydalanish va xavfsiz raqamli infratuzilma yaratish bo‘yicha muzokaralar o‘tkazildi. Devcon’da ishtirok etish .UZ domen zonasida blokcheyn texnologiyalarini qo‘llashning yangi imkoniyatlarini ochdi.

3. Hamkorlik

• O‘zbekiston Respublika tovar-xomashyo birjasi bilan memorandum imzolash: .UZ domen zonasi tashkil topganining 29 yilligi doirasida O‘zbekiston Respublika tovar-xomashyo birjasi bilan hamkorlik memorandumi imzolandi. Ushbu memorandum bo‘shagan domen nomlari bo‘yicha onlayn auktsionlarni o‘tkazishga start berdi.
• Seminarlar va o‘quv mashg‘ulotlari: .UZ domeni Administratsiyasi ishining muhim qismi bu registratorlarni o‘qitish va ularning xabardorligini oshirish bo‘ldi. "Soxtalashtirishga qarshi oy" dasturi doirasida tovar belgilarini domen nomlarida himoya qilish bo‘yicha seminar tashkil etilib, unda kiberbosqinchilik va intellektual mulk huquqlarini tartibga solish masalalari muhokama qilindi.
• Xakatonlar va texnologik forumlarda ishtirok: .UZ domeni Administratsiyasi xodimlari Open Data Challenge kabi turli texnologik xakatonlar va forumlarda hakamlar hay’ati a’zolari sifatida ishtirok etdilar. Bu domen zonasining raqamli innovatsiyalarning faol ishtirokchisi sifatidagi obro‘sini mustahkamlaydi.

4. Ishonch va shaffoflikning blokcheyn orqali o‘sishi
2024 yilda .UZ domen zonasi rivojlanish strategiyasining muhim qismi sifatida blokcheyn texnologiyalari joriy etildi. Token.uz blokcheyn platformasidan domen nomlari auktsionlari va NFT-sertifikatlari bo‘yicha ma’lumotlarni saqlash uchun foydalanish tizimning shaffofligi va ishonchliligini oshirdi. Bu nafaqat kiberbosqinchilikka qarshi kurashishda yordam beradi, balki domenlarga egalik jarayonini yanada xavfsizroq qiladi.

5. Telegram-kanalini ishga tushirish
Yil yakunlari doirasida .UZ domeni Administratsiyasi "t.me/cctld" yangi rasmiy Telegram-kanalini ishga tushirganini ta’kidlash mumkin. Ushbu kanal .UZ domen zonasining barcha faoliyatlarini yoritishda asosiy kommunikatsiya platformasiga aylandi.

• @cctld username’ining ahamiyati: Tanlangan username domen zonasining ccTLD (country code Top-Level Domain) kategoriyasiga tegishli ekanini va uning xalqaro maqomini ta’kidlaydi, bu esa kanalni tanib olishni osonlashtiradi va professional ko‘rinish beradi.
• "t.me/cctld" kanali: Ushbu kanal domen egalari, IT-mutaxassislar va raqamli texnologiyalar rivojlanishiga qiziqqan barcha uchun yangi muloqot platformasiga aylandi. 

2024 yil statistikasi

• 2024 yilda domenlar o‘sishi 5% ni tashkil etdi.
• .UZ zonasidagi umumiy domen nomlari soni 134 100 taga yetdi.
• 2024 yilda chiqarilgan NFT-sertifikatlarning umumiy soni 636 tani tashkil etdi.
• DNSSEC texnologiyasidan foydalangan holda imzolangan domen nomlarining umumiy soni 2024 yilda 75 tani tashkil etdi.
• Sun’iy intellekt yordamchisi orqali 500 dan ortiq domen ro‘yxatdan o‘tkazildi.
• Sun’iy intellekt yordamchisiga 75 000 dan ortiq so‘rov yuborildi.
• Sun’iy intellekt yordamchisi tomonidan tavsiya etilgan domenlarning umumiy soni 390 000 tani tashkil etdi.

Xulosa
2024 yil .UZ domen zonasi uchun haqiqatan ham muhim davr bo‘ldi. Sun’iy intellekt va blokcheyn texnologiyalarini joriy etish, jarayonlarni avtomatlashtirish, shuningdek, ICANN, IANA, APTLD, RIPE NCC va boshqa xalqaro tashkilotlar bilan hamkorlikda xalqaro konferensiyalarda faol ishtirok etish .UZ domenining raqamli rivojlanish sohasida yetakchi o‘rin egallashga intilishini ta’kidladi. Ushbu tashabbuslar nafaqat O‘zbekistonning global domen industriyasidagi mavqeini mustahkamladi, balki kelgusi yillardagi o‘sish va rivojlanish uchun mustahkam poydevor yaratdi.

«2024 yil biz uchun raqamli transformatsiya yo‘lidagi muhim bosqich bo‘ldi. Biz nafaqat milliy domen zonasini mustahkamlash, balki O‘zbekistonni xalqaro internet-industriyada yetakchi pozitsiyalarga olib chiqishga intilamiz. Bizning yutuqlarimiz tanlangan yo‘lning to‘g‘riligini tasdiqlaydi va biz 2025 yilda yangi chaqiriqlar va muvaffaqiyatlarga tayyormiz», — deya ta’kidladi .UZ domeni Administratsiyasi vakili.

Ma’lumot uchun
.UZ domeni Administratsiyasi domen nomlarini ro‘yxatdan o‘tkazish va qo‘llab-quvvatlash xizmatlarini desentralizatsiya qilish va sifatini yaxshilash bo‘yicha choralar ko‘rmoqda, shuningdek, internetning milliy segmentida axborot resurslarini yaratish va rivojlantirishni rag‘batlantirish bo‘yicha keng ko‘lamli ishlarni amalga oshirmoqda.

.UZ domenida domen nomlarini ro‘yxatdan o‘tkazish, boshqarish va ulardan foydalanish O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi tomonidan ro‘yxatdan o‘tgan №1830-sonli "UZ domenida domen nomlarini ro‘yxatdan o‘tkazish va ulardan foydalanish tartibi to‘g‘risidagi Nizom" bilan tartibga solinadi. Ushbu hujjat .UZ domenida domen nomlarini ro‘yxatdan o‘tkazish va ulardan foydalanish tartibini belgilaydi, shuningdek, faoliyati domen nomlari bilan bog‘liq bo‘lgan shaxslar o‘rtasidagi munosabatlarni tartibga soladi, noqonuniy harakatlardan ishonchli himoyani va .UZ domenini samarali boshqarishni ta’minlaydi.

.UZ domeni Administratsiyasining asosiy yo‘nalishi - .UZ domenining DNS-serverlarini texnik qo‘llab-quvvatlash bo‘lib, ular provayderlarning tarmoqlarida, jumladan, chet elda joylashgan bo‘lib, .UZ domen nomlarining sifatli rezolvingini ta’minlash, domen nomlari ro‘yxatdan o‘tkazilish muddatini qulay nazorat qilish xizmatlarini saqlash, bozorni raqobatbardosh muhitni yaratish va domen nomlarini ro‘yxatdan o‘tkazish xizmatlari sifatini oshirish, shuningdek, ICANN, IANA, APTLD, RIPE NCC va boshqa xalqaro tashkilotlar bilan domen nomlari siyosati va faoliyati bo‘yicha o‘zaro hamkorlikni rivojlantirishdan iborat.

.UZ domeni Administratsiyasi milliy internet segmentini rivojlantirishga qo‘shgan beqiyos hissalari uchun barcha hamkorlarga va ishtirokchilarga samimiy minnatdorchilik bildiradi hamda barchani yaqinlashib kelayotgan 2025 Yangi yil bilan qutlaydi! Yangi yil muvaffaqiyatlar va yangi yutuqlarga boy, unumli va qo‘shma g‘alabalarga to‘la bo‘lishini tilaymiz!